Dinsdag 7 jan. 2020
Voor Kiki en mij is het twee keer achter elkaar Kerstmis: in december en in januari. Hoe dat komt, leg ik graag uit.
De tekst hieronder is van een paar jaar geleden. Toen schreef ik over de kerst uit mijn jeugd in Servië-Belgrado. Kiki vertaalde mijn Engelse tekst naar het Nederlands en dat plaatsten wij in ons Kerstboekje van 2016. Omdat wij vandaag (Servische) kerst vieren en Kiki en ik er een feestdag van maken, wil ik niet urenlang werken natuurlijk, dus recycle ik mijn verhaal uit 2016, aangevuld met wat verwijzingen naar nu.
Juliaanse kalender
Zoals je misschien weet -of juist niet weet- ben ik geboren in Servië (toen nog Joegoslavië). Het Servische dagelijks leven is gebaserd op de moderne, meer accurate gregoriaanse kalender die we allemaal kennen. Maar: alle religieuze gebeurtenissen en festiviteiten worden nog gevierd volgens de oude juliaanse kalender. Doordat de gregoriaanse en juliaanse kalenders verschillen in tijd (de juliaanse loopt zo’n 14 dagen achter), is het in de Servisch-orthodoxe traditie pas 25 december als het hier 7 januari is, en valt kerstavond op 6 januari.
Zachtjes kerst vieren
Zo, dat is uitgelegd; nu wil ik jullie wat vertellen over die ‘exotische’ januari-kerst.
In 1945 kwamen het communisme en Tito aan de macht in Joegoslavië. Religie werd vanaf dat moment niet verboden, maar zeker ook niet ‘gestimuleerd’. Een overheids-oplossing voor het vervangen van het (in hun ogen te) religieuze Kerstmis, was om voortaan alleen het nieuwe jaar te vieren. Dat ging gepaard met hetzelfde gekkenhuis als in de westerse wereld: de boel versieren, kerstbomen met lichtjes (die dan ‘nieuwjaarsbomen’ werden genoemd), de kerstman (die ‘Opa Vorst’ werd genoemd), uitbundig eten en cadeautjes kopen. Alleen de reden was dus niet kerst maar Nieuwjaar.
In katholieke delen van het toenmalige Joegoslavië (in Kroatië en Slovenië) vierden sommige mensen nog gewoon op 25 december hun kerstfeest. Dat deden ze dan binnen de muren van hun huizen en zonder teveel ‘publiekelijk vertoon’. In stilte feestvieren. Ook in Orthodoxe delen van het land – bij ons in Servië en in Montenegro en Macedonië – gebeurde dat. Maar wij vierden Kerstmis in januari, volgens de oude juliaanse kalender dus.
Op het 8 uur journaal werd op 6 januari altijd gezegd: ‘Onze orthodoxe kijkers wensen wij prettige feestdagen’. Datzelfde hoorden de katholieke kijkers op 24 december.
Familietradities
Mijn grootouders en ouders volgden de orthodoxe (kerst)tradities en gebruiken tot in details. De belangrijkste elementen uit het Servisch-orthodoxe kerstfeest van mijn familie zijn:
De kerstboom
Om Nieuwjaar te vieren hadden wij dus gewoon een dennenboom met lampjes en versieringen: de nieuwjaarsboom. Maar met kerst (6 en 7 januari) hadden we alleen een paar eikentakken in huis. Die waren de dag ervoor uit het bos gehaald en werden op kerstavond gebrand. Dat moest eigenlijk op een open vuur maar wij hadden geen open haard, dus gingen de taken symbolisch in de oven. Kiki en ik branden de tak vanavond in de houtkachel in onze tuin. Met wat houtblokken, zodat we wat langer van het vuur kunnen genieten.
Het branden van de eikentak, verwijst naar het verhaal dat de herders vuur en warmte brachten naar het stalletje waar Jezus was geboren. Tegenwoordig staat het branden van de eikentak vooral voor warmte en liefde voor je dierbaren, en het heeft ook met bijgeloof te maken: boze geesten verjagen. Zoals dat ook de oorspronkelijke gedachte was achter het afsteken van vuurwerk. Alleen heeft dat laatste tegenwoordig eerder het tegenovergestelde effect, met al die vuurwerkproblemen.
Walnoten
Mijn opa strooide na het branden van de eikentakken, walnoten in de kamer. In alle 4 de hoeken van de kamer een. Die bleven dan liggen tot kerst het jaar daarop, en waren bedoeld als bescherming van het huis en zijn bewoners. Hier doen we dat niet want puppy Freek zou dat maar wat interessant vinden en in z’n bek nemen, met alle gevolgen van dien. We hebben met onze eerste kerst 2 weken geleden al gedonder gehad met Freek en de ‘kerst-cocktailprikker’!
Kerstavondmaal
Er werd vanwege het vasten geen vlees gegeten op kerstavond. De maaltijd bestond uit brood, tonijnsalade, bonen, geroosterde pompoen, noten, gedroogd fruit en honing. Het brood was in de vorm van allemaal kleine broodjes aan elkaar vast, en elk broodje stond symbool voor een van de familieleden. Plus een broodje voor god, een voor de zwerver, een voor het huis en een voor het wijnvat, dat symbool stond voor het bloed van Jezus. Dat vond ik eigenlijk altijd wel het grappigste als kind: eigenlijk at je elkaar op! Maar niemand mocht ‘god opeten’, hij werd de volgende dag buiten aan de vogels gevoerd.
Kiki en ik hebben wel een kerstavondmaal gemaakt gisteravond, maar dan op onze eigen manier.
Aan het eind van kerstavond zette ik als kind altijd mijn kinderlaars in het raam, hopend op een cadeautje de volgende ochtend, ‘voor alle brave kinderen, van Bozic Bata’ de kerstjongen (want de kerstman, die dus Opa Vorst werd genoemd – hoorde bij nieuwjaar).
Kerstdag
Dat is het dus vandaag. Op kerstochtend groette je elkaar door de zeggen: “Hristos se rodi” (Jezus is geboren) en dan antwoordde je met: “Vaistinu se rodi” (inderdaad, hij is geboren). Je nam daarbij een drankje dat gemaakt was van cornoeljebesjes met een beetje rode wijn, symbool voor kracht en gezondheid. En voor mij was de eerste handeling natuurlijk kijken of mijn laars gevuld was door de kerstjongen. Omdat kerst dus alleen in besloten kring gevierd werd, was het geen nationale vrije dag en gingen we gewoon naar school en naar het werk. Maar de hele dag waren we in afwachting van het uitgebreide kerstdiner die avond.
Ook dat is hier vandaag het geval. Ik ga een van mijn favoriete Servische gerechten maken: gibanica. Een fluffy filodeeg kaas-roomtaart, heerlijk! Het is tijdrovend om die te maken, dus dat doe ik niet elke dag, alleen bij echt feestelijke momenten. We maken er gevuld ei en een salade bij, en het toetje is apfelstrudel met vanillesaus, een van mijn favoriete zoete lekkernijen. Of eigenlijk wordt het toetje deftiger: apfelstrudel met vanille-sabayon! Die sbayon gaat Kiki maken met het restje champagne dat vrienden zondag meebrachten. We steken veel kaarsen aan en verheugen ons op vanavond.
Deze dinsdag 7 januari: voor de meeste mensen een gewone dinsdag na de kerstvakantie, voor ons opnieuw een feestdag. Lucky bastards!
Home away from home
Het grootste deel van mijn leven heb ik in het buitenland gewoond. Op mijn 22ste vertrok ik vanuit Joegoslavië eerst naar o.a. Dubai en India om daar als art director / vormgever te werken in de reclamewereld. Ook studeerde ik in Chicago. In 2000 kwam ik naar Nederland en werkte ik als teamleider bij een groot reclamebureau in Amsterdam, Young & Rubicam.
Al die jaren al leefde ik ver weg van de Orthodoxe tradities van thuis. Maar sinds ik met Kiki samen ben, nu alweer bijna 14 jaar, heb ik een paar dierbare familietradities weer omarmd. Zo ook rond kerst. Soms vieren we het met met wat vrienden en soms gaan we uit eten, in een niet al te beroerd Balkan restaurant.
Maar wat we ook doen: op die ‘verkeerde datum’ in januari staan Kiki en ik altijd stil bij de mooie kersttradities uit mijn kindertijd, zoals we tijdens de Nederlandse feestdagen de dierbare tradities van Kiki’s ouders omarmen.
Het is heel rijk, leven met 2 culturen onder 1 dak.
SRECAN BOZIC, Hristos se rodi!
Dejan
